Nước
Nga đang đối mặt với tình trạng chảy máu chất xám trầm trọng khi thế hệ
doanh nhân trẻ đang rời bỏ quê nhà với tỉ lệ gia tăng chưa từng thấy kể
từ khi liên bang Xô Viết tan rã.

Khi mới 17 tuổi, cậu học sinh Alexei Terentev tại Moscow từng được coi
là một nhà sáng chế hứa hẹn ở Nga. Nhưng ngay sau khi tốt nghiệp tại một
trong những trường đại học hàng đầu ở Moscow vào tháng 6.2010, Terentev
đã chuyển sang Cộng hòa Czech để lập nghiệp. Trước đó, công ty lưu trữ
dữ liệu của anh tại Nga đang trên đà ăn nên làm ra và có thể giúp anh
trở thành triệu phú. Nhưng khi quy mô công ty mở rộng thì anh nhận được
sự chú ý khác thường từ các quan chức. Bây giờ chỉ mới 22 tuổi, Terentev
cũng không chắc khi nào sẽ hồi hương.

Nguyên nhân vội vã ra đi của Terentev cũng là lo lắng chung của những
doanh nghiệp trẻ tại Nga do tình trạng tham nhũng và quan liêu. Trong
vòng ba năm qua, văn phòng Kiểm toán Nhà nước cho biết 1,25 triệu người
Nga đã xuất ngoại lập nghiệp nơi đất khách. Phần lớn trong số đó là
những doanh nghiệp trẻ và người trung lưu. Kể từ thời hậu Liên Xô, Nga
dần phát triển ổn định và đi lên, nhưng các chủ doanh nghiệp nhỏ thì cảm
thấy kém an toàn hơn bao giờ hết.

Đối với những người chỉ mới khởi nghiệp, nỗi sợ phổ biến không phải là
sự cạnh tranh hay phá sản, mà là sự “viếng thăm” của những quan chức
thích nhũng nhiễu. Họ lui tới để đòi hối lộ, hoặc lịch sự hơn là cung
cấp những dịch vụ bảo vệ có trả phí (còn gọi là krysha). Tháng 6.2011,
bộ Kinh tế Nga cho biết chỉ riêng năm 2010 người Nga đã chi 581 triệu
USD để hối lộ các quan chức "cung cấp dịch vụ an ninh", gấp 13 lần so
với năm 2005. Hàng chục trường hợp khi các chủ doanh nghiệp từ chối dịch
vụ kyrsha, thì sẽ bị thanh tra cứu hỏa, kiểm toán, thuế và cảnh sát xét
hỏi liên tục. Nếu người chủ vẫn không biết điều, một vụ án hình sự nhỏ
có thể mở ra, thông thường là chiếu theo một luật mơ hồ nhằm cấm "doanh
nghiệp hoạt động trái phép".

Đối với những doanh nhân cứng đầu nhất thì sẽ được răn đe bằng một cuộc
đột kích vào công ty. Những vụ đột kích nhỏ lẻ thường không được truyền
thông trong nước chú ý tới. Nhưng tin tức lan truyền trong cộng đồng
doanh nhân nhanh chóng qua con đường truyền miệng và trên mạng Internet.

Trở lại câu chuyện của Terentev, anh nhận được cú điện thoại bất ngờ vào
một sáng tháng 2 năm ngoái. Khi đó, một trung tâm dữ liệu tại công ty
lưu trữ dữ liệu hàng đầu tại Nga là Agava bị cảnh sát bố ráp vì tình
nghi chứa trò chơi video trái phép. Sáu tuần sau đó, công ty này lại một
lần nữa bị đơn vị cảnh sát khác bao vây vì nghi chứa phim ảnh khiêu dâm
trẻ em. Thay vì điều tra rõ ràng, những cảnh sát đã tắt máy chủ khiến
khách hàng của Agava điêu đứng. Tin tức về vụ việc lan nhanh đến nỗi
tổng thống Dmitri Medvedev bực tức và đích thân can thiệp. Máy chủ sau
đó đã được bật lên. Nhưng tổn hại đến uy tín của ngành này đã quá rõ
ràng. Terentev nói: "Ai cũng có thể tắt nguồn dữ liệu!".

Không chỉ những doanh nghiệp mà cả những người bình dân cũng rời quê
hương. Một khảo sát do cơ quan thống kê nhà nước VTSIOM thực hiện, công
bố ngày 10.6 cho thấy 21% dân Nga muốn di cư, tăng 5% so với năm 1991 -
năm Liên bang Xô viết chính thức tan rã. Phần lớn trong đó là những
người trẻ, được giáo dục tốt và thường xuyên sử dụng internet. Đây là
những người mà tổng thống Medvedev trông cậy sẽ xây dựng nên một thung
lũng Silicon của Nga - trung tâm công nghệ Skolkovo.

Trong chính sách phát triển khu vực Skolkovo sẽ thiết lập một
siêu-krysha để bảo vệ những doanh nghiệp trẻ khỏi các quan chức tham
nhũng. Trung tâm đang hợp tác với bộ Nội vụ để tuyển chọn và đào tạo một
đội cảnh sát riêng. "Sẽ không còn ai có thể xông thẳng vào và nói "Đóng
cửa công ty của anh đi" - giám đốc phát triển quốc tế Alexei Sitnikov
của trung tâm chia sẻ. Nhưng khu vực này cũng chỉ có thể chứa được
khoảng vài trăm doanh nghiệp. Đến nay đã có 120 dự án được chọn. Cho nên
những người như Terentev chỉ còn cách tính đường sang các nước phương
tây.

Năm ngoái, một phóng viên Nga đã phỏng vấn nhà khoa học người Nga lưu
vong, Andre Geim từng đoạt giải Nobel Vật lý 2010 rằng lúc nào sẽ quay
về phục vụ Tổ quốc, ông Geim đáp: "Kiếp sau".

Nam Liên (theo TIME)